سود و انحصار
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم
اکثر شرکت‌های خدمات دیجیتال و رایانه‌ای، برنامه‌هایشان را بصورت انحصاری و نه آزاد منتشر میکنند؛ شرکت‌هایی مثل دیجیکالا، اسنپ و تپسی، دیوار و شیپور و …. وقتی میگوییم «اینها باید نرم‌افزارهایشان را آزاد منتشر کنند» میگویند «پس از کجا پول در بیاورند؟». در این نوشته قصد دارم بررسی کنم که آیا واقعا پول در آوردن این شرکت‌ها وابسته به مخفی کردن کد برنامه‌های آنهاست یا نه.
برخی نرم‌افزارها هستند که اصل درآمدزایی وابسته به خود آن نرم‌افزارهاست. مثلا ویندوز یا مجموعهٔ اداری مایکروسافت (Microsoft Office). در این نوع نرم‌افزارها خدمات به آن صورت مطرح نیست و درآمد شرکت از فروش خود نرم‌افزار است؛ یا فروش دائمی یا فروش اشتراک. ولی بسیاری از نرم‌افزارها خودشان اصل نیستند و تنها بستری برای ارائهٔ خدمات هستند و درآمد از آن خدمات کسب میشود نه خود نرم‌افزار. این روش درآمدزایی در این دوران که ارتباطات سریع هستند بسیار شایع شده‌اند؛ مخصوصا در ایران. برویم یک به یک نرم‌افزارهای مشهور در ایران را بررسی کنیم:
اسنپ و تپسی
اسنپ و تپسی خدمات حمل و نقل را از طریق برنامه‌هایشان ارائه میدهند. کاربر از طریق برنامه‌ای که نصب کرده درخواست خدمات میکند و شرکت به کاربر خدمات ارائه میکند. آیا واقعا درآمد اسنپ و تپسی وابسته به مخفی بودن کد این برنامه‌هاست؟
خیر! برنامه‌هایی که اسنپ و تپسی ساخته‌اند محصولاتی منحصر به فرد نیستند که کسی غیر از آنها قادر به ساخت آن نباشد. اصل قدرت این دو شرکت، به ناوگانی است که دارند؛ یا به قیمت کمی که خدماتشان دارند. من نوعی حتی اگر برنامهٔ اسنپ را از آن خود کنم هم کاری نمیتوانم از پیش ببرم چون آن ناوگان را ندارم. یعنی اگر این دو شرکت برنامه‌هایشان را در این لحظه آزاد کنند ضرری نمیکنند و چه بسا سود هم بکنند، چون مردم هم برای توسعهٔ برنامه‌هایشان به کمکشان میایند.
بلد و نشان
بلد و نشان دو برنامه هستند که خدماتی خارج از نرم‌افزار ندارند. یعنی کاربر به خاطر خود این نرم‌افزارها آنها را نصب میکند نه مثل اسنپ که کاربر برای اینکه بتواند درخواست خدمات کند برنامه را نصب میکند. پس اگر آزاد کردن برنامه را از بین رفتن سود شرکت از آن برنامه در نظر بگیریم برای این دو شرکت منطقی است که برنامه‌شان را آزاد نکنند.
دیجیکالا
دیجیکالا از قدیمی‌های صحنهٔ تجارت الکترونیکی در ایران است. در این مدت طولانی که دیجیکالا وجود داشته، فروشندگان بسیاری را جذب کرده و الآن از شیر مرغ تا جان آدمیزاد را داراست. الآن دیگر دیجیکالا حول نرم‌افزار دیجیکالا نمیچرخد؛ بلکه این تعداد فروشندگان، حجم محصولات، خدمات پس از فروش، سرعت ارسال بسته و … هستند که باعث قدرت این شرکت میشوند. دیجیکالا هم اگر نرم‌افزارش را آزاد کند چیزی از دست نمیدهد.
بازار و مایکت
این دو نرم‌افزار، فروشگاه‌های نرم‌افزار برای اندروید هستند. کاربری که از این دو برنامه استفاده میکند دلیلش کیفیت این نرم‌افزارها نیست، بلکه گستردگی نرم‌افزارها و اینترنت نیم‌بهای آنهاست. در یک کلمه، خدمات است نه نرم‌افزار. پس بازار و مایکت هم ….
دیوار و شیپور
کسی نمیگوید بروم بجای نرم‌افزار X دیوار را نصب کنم چون باکیفیت‌تر است! دیوار و تا حدودی شیپور سال‌های زیادی است که در زمینهٔ آگهی‌های برخط کار میکنند. این دو شرکت آنقدر شناخته‌شده‌اند که اگر کسی چیزی بخواهد بفروشد نرم‌افزار «ممد» یا «اصغر» را نصب نمیکند و اینها را نصب میکند. چرا؟ چون کسی هم که میخواهد چیزی بخرد اینها را نصب میکند! اهرم قدرت دیوار و شیپور نرم‌افزار آنها نیست که نتوانند آزادش کنند؛ بلکه به حجم آگهی‌ها و کاربرانی است که دارند.
ایتا، بله، سروش و … (!)
انتخاب پیامرسان، دست کاربر نیست؛ دست جامعه‌ست. کاربر از پیامرسان برای ارتباط برقرار کردن با دیگران استفاده میکند، به همین دلیل مجبور است از پیامرسانی استفاده کند که دیگران استفاده میکنند. اگر همه از ایتا استفاده کنند من هم مجبورم برای ارتباط‌گیری با آنها ایتا نصب کنم؛ چه ایتا آزاد باشد چه انحصاری. تلگرام آزاد است، آیا این باعث شده کاربر تلگرام کمتر شود؟ در نتیجه ایتا، بله، سروش و … هم میتوانند آزاد شوند.
شفاداک و بقیهٔ نرم‌افزارهای وقت‌گیری از پزشک
این برنامه‌ها که برای وقت گرفتن از مطب و بیمارستان طراحی شده‌اند، محور قدرتشان ارتباطات و قراردادهایی است که با پزشکان یا بیمارستان‌ها برقرار کرده‌اند. من برای اینکه از مطب فلان پزشک وقت بگیرم نمیروم ببینم کدام نرم‌افزار وقت گرفتن باکیفیت‌تر است، بلکه میروم ببینم کدام نرم‌افزار آن پزشک را در فهرستش دارد! این نوع نرم‌افزارها هم ….
فیلیمو و نماوا همچنین طاقچه، فیدیبو و …
این نرم‌افزارها هم ارزش و قدرتشان به نرم‌افزارشان نیست. کاربر میخواهد سریال X را ببیند، میرود ببینید کدام سکو آن را داراست و اشتراک آن را میخرد. یا مقایسه میکند این کتابی که هم طاقچه داردش هم فیدیبو، کدام ارزان‌تر میدهد که از او بخرد. کاربر نمیبیند که فلان نرم‌افزار رایاکتاب خوشگل‌تر است پس از او کتاب را بخرم یا پخش‌کنندهٔ فلان VOD دکمه‌های خوش‌رنگ‌تری دارد پس اشتراک آن را بخرم. برای این موارد هم نرم‌افزار میتواند آزاد باشد.
اما برای اینگونه خدمت‌ها یک نکته وجود دارد؛ DRM. محدودیتی که برای استفادهٔ آزاد از محتوا گذاشته‌اند تا مثلا از دزدی جلوگیری کنند. فارغ از اینکه DRM چیست و چرا بد است، اگر این شرکت‌ها بخواهند همچنان DRM داشته باشند نمیتوانند نرم‌افزارشان را آزاد منتشر کنند چون DRMـشان بی‌اثر میشود.
پس چرا این نرم‌افزارها را آزاد نمیکنند؟
با اوصافی که خدممتان عرض کردم، منطقی این است که این نرم‌افزارها آزاد باشند. دلایل مختلفی میتواند وجود داشته باشد که این اتفاق رقم نمیخورد، مثلا اینکه ذهن صاحبان این شرکت‌ها بسته باشد، یا اگر نخواهیم خوشبین باشیم، این نرم‌افزارها آن پشت‌ها کارهایی میکنند که کاربر نباید از آن کارها خبر داشته باشد.
اگر نظری داشتید: https://rezahosseinzadeh.ir این نوشته تحت پروانهٔ CC BY-SA 4.0 منتشر شده است مگر اینکه در جایی از نوشته خلاف آن ذکر شده باشد.