🌊

#mova #ukrajynsjka #dojtcsjka

Dekotri potcatkivtsjy robjatj latinku, de jotovani poznatceni dvoma krapkamy. Do dovodiv zhadujutj ї. Je ctce ё, ale joji ne duge zhadujutj, bo latinka to g podalji vid moskaljiv. A jakctco mova pro latinytsju, to zhadujutj jakisj romansjki movy, jak prantzuzjku z ï ta prosto umlavty. Tut tse rozberemo i pohovorymo troʼ pro njimetsjku vymovu.

Kirilytsja

Potcnjim z kirilytsjy. Znatcna tcastyna dopomignyx znakiv tupo vzjati z heladzjkoho pysjma, de zmysl perevagno sja zberjih. Tut ne vynjatok: dlja oznaky samostijnoho zvuka. Takyj zvytcaj vidty perenjis sja i do latinytsjy, de otrymav nazvu dijerezis, ctco tupo i oznatcaje vyokrema, podjil, i dosji vgyvanyj: prantsuzjke naïve, espansjke pingüino itd. Ukrajynsjka vzjala te prantsuzjke slovo jak najiv ne tomu ctco tam jot, a tomu ctco prosto ne spryjmaje zjbih dvox holosnyx — po naukovomu zijannje. Xiba ctco jak vynjatok i jak spoluka dvox sliv jak dvooka. A sutcasne ї pysaly todi jak ѣ abo hycnymy rignymy sposobamy.

Umlavty

Ale g umlavty! Treba zaznatcyty dekiljka retciv. Po perce, to sprostcenyj zapys bukvy e, kotryj maje taku historiju: oe → oͤ¹ → kurentôvka, de e = ˶ → ő → ö. Po druhe, sama bukva pid krapkamy ne poznatcaje zvuka, a aby zberehty kornja, tcoho ne skazaty pro ukrajynsjku z takymy bukvamy, dlja prykladu: lälä → lalj proty ljalj-a → ljalj. Aby bulo zrozumiljice, tam vidbuvaje sja tcerha zvukiv, napryklad: fallen → fällen proty anql. fall → fell; Fuß → Füße proty foot → feet itd. A tcerha vidbuvala sja v bik perednjyx holosnyx, ctco i poznatcala todi bukva e, tomu i nemaje ï tcy ë, ctco vge je perednjymy.

Nyzce najavno pokazano pryrodu zsuvu, tobto toho, ctco poznatcaje umalavt.

Vymova

Anqlijsjka v prykladax do umlavtiv vge napevno pidkazala pryblyznu vymovu, ale rozberemo okremo.

Bukva  Vymova  Ukrajynsjkoju
ä      ɛ       e
ö      ø       e
       œ       é
ü      y       i
       ʏ       y

Zajmavo, ge pravopys pry tsjomu neposljidovnyj: ö → e, ale perevagno ü → ^ju.

§ 132. Букви та буквосполучення ö, ø, eu, ое

Голосні, яким на письмі відповідають букви й буквосполучення ö, ø, ое, eu, у німецькій, данській, іспанській, норвезькій, турецькій, французькій, шведській та деяких інших мовах, і фонетично подібні до них голосні передаємо українською буквою е: Ге́те, Бʼєрнсон, Ке́льн, Пасте́р, Рентге́н, Ма́льме, Вільне́в, Е́нчепінг, а після звука [j] буквою є: Рішельє́, Бʼє́рнсон.

Zaznatcu, ge pravopys ne navode tut vynjatkiv, ale xtosj dosji tcasom desj pyce tcerez ^jo.

Zdaje sja, ge bohato e, ale je pryjemni novyny:

• ä ne rozrignjaje sja z prostoju e,
• tam de para — to prosto sposoby, ctcosj je alofonom,
• kursivom poznatceni ohubjeni vidpovidnyky, a otge jakctco taky treba rozrignyty, to mogna poznatcyty okremym znakom.

Jakctco z ö jak e my vidnosno zvykly, to ü jak i kydaje sja v oka, bo zapysujemo perevagno ju za moskovsjkym zvytcajom. Ale jak ukrajynsjkyj zvytcaj? Zapysy takoho mogna znajty, jakraz svojoho tcasa dekotri zberjih.

tulipe       tilipan
Hügo         Hiqo
Müller       Miller
München      Minxen
Nürnberg     Nirnberq

Jak vydno, majemo rignyx tcasiv pryklady. Vid sebe zaznatcu, ge takym samym pravylom sluhujutj movy Baltiky i Balkaniv, kotri teg maly prjami zvjazky z dojtctsjamy.

Dyftonqy, kotri teg postragdaly vid moskovsjkoho vplyva, xotca majemo vgyv jak frojlajn, arbajt itd. Tut jaskravyj pryklad, tcomu ä ctce totognje e.

Njimetsjka   Ukrajynsjka
au           av
äu           ој
ei           aj 
eu           oj
ie           ī

Okremi pryholosni de moskovsjka slabka, ale teg vplynula:

Njimetsjka   Ukrajynsjka
g            q
h            h
ch           x

Ne zabuvajmo, ge tut rozhljadaly osnovni zvuky, tobto bez alofoniv.

---

¹ Jakctco pohano vydno, ne majete zmohy zbiljcyty, to nad o tam e. Osj okremyj znak v unikodji.