#mova #ukrajynsjka #dojtcsjka

Dekotri potcatkivtsjy robjatj latynku, de jotovani poznatceni dvoma krapkamy. Do dovodiv zhadujutj ї. Je ctce ё, ale joji ne duge zhadujutj, bo latynka to g vid moskaljiv. A jakctco mova pro latynytsju, to zhadujutj jakisj romansjki movy, jak prantzuzjku z ï ta prosto umlavty. Tut tse rozberemo i pohovorymo troʼ pro njimetsjku vymovu.

Kyrylytsja

Potcnjim z kyrylytsjy. Znatcna tcastyna dopomignyx znakiv tupo vzjati z helsjkoho pysjma, de zmysl perevagno sja zberjih. Tut ne vynjatok: dlja oznaky samostijnoho zvuka. Takyj zvytcaj vidty perenjis sja i do latynytsjy, de otrymav nazvu dijerezys, ctco tupo i oznatcaje vyokrema, podjil, i dosji vgyvanyj: prantsuzjke naïve, espansjke pingüino itd. Ukrajynsjka vzjala te prantsuzjke slovo jak najiv ne tomu ctco tam jot, a tomu ctco prosto ne spryjmaje zjbih dvox holosnyx — po naukovomu zijannje. Xiba ctco jak vynjatok i jak spoluka dvox sliv jak dvooka. A sutcasne ї pysaly todi jak ѣ abo hycnymy rignymy sposobamy.

Umlavty

Ale g umlavty! Treba zaznatcyty dekiljka retciv. Po perce, to sprostcenyj zapys bukvy e, tobto umovne ö malo zapys jak oe abo oͤ¹. Po druhe, sama bukva pid krapkamy ne poznatcaje zvuka, a aby zberehty kornja, tcoho ne skazaty pro ukrajynsjku z takymy bukvamy, dlja prykladu: lälä → lalj proty ljalj-a → ljalj. Aby bulo zrozumiljice, tam vidbuvaje sja tcerha zvukiv, napryklad: fallen → fällen proty anql. fall → fell; Fuß → Füße proty foot → feet itd.

Vymova

Anqlijsjka v prykladax do umlavtiv vge napevno pidkazala pryblyznu vymovu, ale rozberemo okremo.

Bukva  Vymova  Ukrajynsjkoju
ä      ɛ       e
ö      ø       e
       œ       é
ü      y       i
       ʏ       y

Zdaje sja, ge bohato e, ale je pryjemni novyny:

• ä ne rozrignjaje sja z prostoju e,
• tam de para — to prosto sposoby, ctcosj je alofonom,
• kursyvom poznatceni ohubjeni vidpovidnyky, a otge jakctco taky treba rozrignyty, to mogna poznatcyty okremym znakom.

Jakctco z ö jak e my vidnosno zvykly, to ü jak i kydaje sja v oka, bo zapysujemo perevagno ju za moskovsjkym zvytcajom. Ale jak ukrajynsjkyj zvytcaj? Zapysy takoho mogna znajty, jakraz svojoho tcasa dekotri zberjih.

tulipe       tilipan
Hügo         Hiqo
Müller       Miller
München      Minxen
Nürnberg     Nirnberq

Jak vydno, majemo rignyx tcasiv pryklady. Vid sebe zaznatcu, ge takym samym pravylom sluhujutj movy Baltyky i Balkaniv, kotri teg maly prjami zvjazky z dojtctsjamy.

Dyftonqy, kotri teg postragdaly vid moskovsjkoho vplyva, xotca majemo vgyv jak frojlajn, arbajt itd. Tut jaskravyj pryklad, tcomu ä ctce totognje e.

Njimetsjka   Ukrajynsjka
au           av
äu           ој
ei           aj 
eu           oj
ie           ī

Okremi pryholosni de moskovsjka slabka, ale teg vplynula:

Njimetsjka   Ukrajynsjka
g            q
h            h
ch           x

Ne zabuvajmo, ge tut rozhljadaly osnovni zvuky, tobto bez alofoniv.

---

¹ Jakctco pohano vydno, ne majete zmohy zbiljcyty, to nad o tam e. Osj okremyj znak v unikodji.

#mova #ukrajynsjka

Tcy potrjibna bukva ŭ dlja poznatcennja korotkoho abo neskladovoho vidpovidnoho zvuka? Ne plutaty zi starym kyrylytcnym jotom, tobto neskladovoho i.

Korotka vidpovidj: nji.

Dovody

Zazvytcaj navodjatj dva dovoda.

Ne jmutj fekaty. Ale budutj po moskovsjkomu vekaty, cepeljavyty, ohlucuvaty hynci pryholosni, ne afrykuvaty, xekaty itd. Bukva spravdji moge vplyvaty na vymovu, ale tut radce problema ne samoji bukvy, a navtcannje pravyl vymovy i zvytcaj tcy zvytcka buty v pevnomu infoprostorji.

To okremyj zvuk. To je tak, tut pivholosnyj [u̯], ale vin ne samostijnyj, tobto zijavjaje sja lyce todi, de bukva maje pevne pologennje, tobto je alofonom, ctco voloslyve dlja bohatjox hyncyx pryholosnyx. Pak odna bukva je povnym rodytcom — j, kotra pry neskladotvirtcostji staje jak [i̯], ale tut rozrignennj tcomusj ne prosjatj.

Tobto majemo desj taku strukturu:

Bukva  Potcatok  Seredyna  Kinetsj
J      [j]       [ʲ]       [i̯]
       jot       lja       naj, j
V      [ʋ]       [ʷ]       [u̯]
       vin       kva       piv, v

Tcomu desj, bo tut duge hrubo: mjakistj i ohubjenistj je lyce pislja pevnyx zvukiv, pak ohubjenistj ne obovjazkova. Tomu potcatok moge sja zsunuty dalji. A kinetsj, jak mogna pobatcyty za prykladamy, hode sja i jak odyn v skladji.

No i nakinetsj, to dodatkova zajva bukva dlja pysjma, drukovanym i rutcnym, i abetky, kotra ctce lamaty jme slovotvirnu i zvukovu strukturu: ljubou̯, ale ljubovy, do raj i raja my davno zvykly.

Dekotri tupo navodjatj ljasjku ł, kotra maje taku g vymovu, ale tut sutjova rignytsja — vymova ne zakrjipjena za pologennjem, tobto vona moge buty vsjudy, a ne lyce jak neskladotvirna, vidome misto Łódź tomu pryklad. No i tsju bukvu dosji mogutj vymovjaty jak [ɫ], ctco takog vidomyj jak temna l.

Najavnistj bukvy ě na mistsji ѣ i to maty jme biljce zmysla, bo tcerha z e — pětc, [na] petcě — i varijatyvnistj vymovy.

#mova #ukrajynsjka

Pro vgytok i unyky, a takog jakoho braty.

Bery

Vi vgytku jyx dekiljka:

ʼ U+02BC MODIFIER LETTER APOSTROPHE
' U+0027 APOSTROPHE
’ U+2019 RIGHT SINGLE QUOTATION MARK
‘ U+2018 LEFT SINGLE QUOTATION MARK
` U+0060 GRAVE ACCENT

Vporjadkovano za jakistju. Potcnu z najhircoho:

• qrevys: lehko znajty na nabirnytsji i typu teg ryska. Odnak vin ne maje nide pryrodnjoho vgyvu, lyce v pevnyx movax proqram abo jak dodatkovyj znak do bukvy,
• ljiva odynarna lapka: ni zmyslom, ni vyhljadom, ale take mogna pobatcyty,
• prava: teg bez zmysla, ale bere vyhljadom, tomu tcasto je apostrofom,
• prosto apostrof: maje zmysla, je tupo perpednykuljarnym do dolu i prjamym, tomu tcasto zvutj proqramnym i ne bere vyhljadom, tcerez ctco joho proqramy tcasto zaminjujutj na poperednjoho znaka,
• modyfikovanyj: bere vsji vymohy, ale ne vgyvanyj; a darma, bo maje perevahu — ne rozryvaje sja, a otge mogna vykorystaty np i v hecteqax, pryklad: #з'їсти proty #зʼїсти. Take pratsjuje ne lyce tut, a i v bohatjox sots. meregax. Davno ne gytkuvav Quqlivsjkymy nabirnytsjamy na Androjidji, ale jakctco treba joho nadrukuvaty, to treba prytysnuty na klavicu prjamoho apostrofa v ukrajynsjkij rozkladtsji.

Vgyvaj i unykaj

Jakctco prybraty jotovani, to vin zdaje sja nepotrjibnym, ale joho treba vykorystovuvaty za zvytcnym pryntsypom — skorotkoju, naukovo to: afereza, synkopa i apokopa. Pryklady vidpovidno: dʼodnoho vid do odnoho, sjoʼdnja vid sjohodnja, moʼ vid moge itd.

A unykaty prosto. Ne pysaty pislja hubnyx — pbmnfv — i «zadnjyx» — kqxh, kotri vidomi, ge tcerhujutj sja. Zhadani zvuky v zrazkovomu zmyslji ne buvajutj mjakymy, tomu prosto: mjaso, Lukjanivka itd. A takog dodavaty i na stykax do pryrostkiv tcy j v spoluku io, jakctco defis ne do smaku: zijim, milijon, serijozno itd. Na hyncyx stykax vge varto dodavaty defis, kotri odnakovo majutj pryrodnjoho vyhljada: super-jiga.

#mova #ukrajynsjka

Jak znajete, kyrylytsja mala biljce bukv, anjig zaraz. Sprobujmo povernuty dekotri bukvy i pohljanemo de mogna buly b jyx vykorystaty.

Igytsja otcevydno poxode vid helsjkoho ypsylona, tobto υ, tomu ѵ do [y] i podibnyx zvukiv: njimetsjke München staje Мѵнхен, a prantsjuzjke capuchon — капѵшон. Tcerez moskovsjkyj vplyv perevagno tcytajemo jak [ʲu], xotca za vymovoju blyzce do [i]. Vlasne tomu isnujutj zapysy Minxen, kapicon i mjisto Simferopolj, ctco vid Συμφερούπολις. Ale te mjisto radgu nazyvaty Akmesdgit abo, jakctco perekladaty zi zmjistom, Zaxidna molytivnja.

Z tetoju vse tak samo: ѳ vid θ i dlja [θ] abo [tʰ]: helsjke Αθήνα staje Аѳіна, a hansjke ㅌ — prosto ѳ. Zazvytcaj ustalene jak [t], xotca moskovsjkyj vplyv nadav [f]. Sumno, ale kyrylytsja uspadkuvala η jak и, tomu podibnoho mjistsja dlja manervu ne bude, bo zapysujemo perevagno jak i, xotca parnistj и ta е dajutj sobi radu krasce.

A ҁ, vona g koppa, vid staroji ϙ zi zvukom [q], ctco je pocyrenoju posered tjursjkyx i semitsjkyx narodiv. Tog zhadene krymsjke Aqmescit staje Аҁмесџіт. Koly ctco, ϟ — to novyj vyhljad helsjkoji koppy.

Sutcasne moskovsjke ы, ctco dlja [ɨ], zamjinyty na bukvu na imja yn — ꙟ. A ъ vzjaty z sutcasnoji bolqarsjkoji, tobto do [ə]: znajome slovo twitter bude jak твитър. Tverdyj znak nepotrjibnyj, bo jotovani vykynuly.

Stari nosovi ne potribni, bo vony lyce do o ta e, krasce dodavaty tyljdu: ljasjke węże — ве̃же. Te same z ѱ i ѯ, bo majutj dvox okremyx zvukiv.

---

Kyrylytcna yn moge ne vidobragaty sja, bo cryft Josevka poky ne maje pidtrymky. Tomu dodav lanku na Viku. Jak bude pitrymka i ne zabudu — onovju cryft i pryberu tsju zauvahu. A helsjka koppa otrymala svojoho.

#mova #hansjka #ukrajynsjka #perevymova

Spobuju perensty hansjke, vono g korejsjke, pysjmo na ukrajynsjkyj lad. Vymovu, zjvisno, beru pivdennu, bo kuljturno blyzce i syljnjice. Moglyvo v dalekomu majbutnjomu zrobju meregevoho perekladatca. Jakctco ja desj pomylyv sja, zvertaj sja!

Problemy

Ukrajynsjka zvytcajovo ne rozriznjaje zvytcnyx pryholosx vid naprugenyx i prydyxovyx. Jakctco ne rozhljadaty alofony, to hansjka ne maje dzvinkyx zvukiv, a tomu mogna prystosuvaty nacu kytajsjku sxemu: za hluxymy — prydyxovi, a za zvytcnymy — dzvinki. Ctcodo naprugenyx, to sama hansjka poznatcaje jyx dvoma znakamy, tog mogna take perenesty i sobi.

Hansjka takog maje biljce holosnyx za ukrajynsjku. A takog dovhotu, kotra znatcnoju miroju zanepala. Prytcyna, hadaju, tsjomu same pysjmo, bo ne poznatcaje dovhotu. Ale jakctco taky treba vkazaty, to mogna makronom, tobto ó → ṓ. A dodatkovi vyrjicujemo abo dopomignymy bukvamy, bo je dvozvuky, abo znakamy naholosa, jak ja zrobyv dlja anqlsjkoji.

Ustavno

Zauvahy:

• dzvinki proryvni i afrykaty na potcatku slova mogutj buty hluxymy, tobto umovne q → k; ale jakctco vony mig holosnymy tcy dzvinkymy — bagano zapysuvaty dzvinkymy: mk → mq;
• kintsevi proryvni mogna ne zapysuvaty, tomu vony poznatceni kursyvom;
• riznytsja mig é i è v biljcostji vypadkiv prosto zanepala, a e tcasto je jak vè, tomu mogna zapysuvaty budj-jake e bez dopomignyx znakiv;
• ctcosj podibne z i ta í, tomu zalycaje sja rozriznjaty lyce u ta o;
• naspravdi vymova v blyzca do j, ale zadnjice; odnak vge zanjata, pak sami hantsjy zapysujutj tak; jak vydno, ja prystosnuv ji do vi, bo takoji jotatsijy nemaje; jakctco zapysuvaty lyce vi, to akut do i mogna vykynuty;
• prydyxovoho s nemaje, tomu zazvytcaj zvytcnu s tak i zapysujutj;
• propusk znatce vidsutnistj zvuka;
• ne zabuvaj, ge to prosto ustavne, bo je ctce dodatkovi zjminy.

Han.  Potc. Kin.     Han.  Ukr.     Han.  Ukr.     Han.  Ukr.

ㄱ    q     k        ㅏ    a        ㅑ    ja       ㅘ    va
ㅋ    k     k        ㅔ    è        ㅖ    je       ㅞ    ve
ㄲ    kk    k        ㅐ    é        ㅒ    jé       ㅙ    vé
ㅇ          nj       ㅣ    í                       ㅟ    ví
ㄷ    d     t        ㅗ    ó        ㅛ    jó
ㅌ    t     t        ㅚ    vè~e
ㅅ    s     t        ㅜ    ú        ㅠ    jú
ㅆ    z     t        ㅓ    o        ㅕ    jo       ㅝ    vo
ㅈ    dg    t        ㅡ    u
ㅊ    tc    t        ㅢ    jí~i
ㄸ    tt
ㅉ    ttc
ㄴ    n     n
ㄹ    r~n   l
ㅂ    b     p
ㅍ    p     p
ㅃ    pp
ㅁ    m     m
ㅎ    h

Zbih pryholosnyx

Nastupnoju je holosna abo nji.

Han.  Hol.  Kin.

ㄳ    kss   k
ㄺ    lq    k
ㄵ    ndg   n
ㄶ    n~nh  n
ㄽ    lss   l
ㄾ    lt    l
ㅀ    l~lh  l
ㄼ    lb    p~l
ㅄ    pss   p
ㄿ    lp    p
ㄻ    lm    m

Zalycok maje povedinku jak i pry zvytcajnoji megy skladiv, np:

lp + n → p + n → mn.

Mega skladiv

h   + q, d, b             → prydyxovi
    + n                   → nn
    + s                   → ss
                       
k   + proryvni, afrykaty  → k + naprugeni
    + n, r                → njn
    + m                   → njm
    + frykatyvy           → k + naprugeni
    + prydyxovi           → k + prydyxovi
    + h                   → k
    
nj  + n, r                → njn
    + m                   → njm
    + h                   → njh~nj

t   + proryvni, afrykaty  → t + naprugeni
    + n, r                → nn
    + m                   → nm
    + frykatyvy           → t + naprugeni
    + prydyxovi           → t + prydyxovi
    + h                   → t

n   + r                   → ll
    + h                   → nh~n

l   + n, r                → ll
    + h                   → lh~r

p   + proryvni, afrykaty  → p + naprugeni
    + n, r                → mn
    + m                   → mm
    + frykatyvy           → p + naprugeni
    + prydyxovi           → p + prydyxovi
    + h                   → p

m   + r                   → mn
    + h                   → mh~m

Vplyv holosnyx

Holosni i jot, kotri pislja pryholosnoho.

             s     ss    k     h
   j, i⁰     cj    ccj   kx    x
      u      s     ss    kx    x
ó, ú, v      s     ss    k     b¹ // okruhli holosni
á, o, e      s     ss    k     h

⁰ Pomjakcujutj budj-jakoho poperednjoho pryholosnoho, ale za ukrajynsjkoju vymovoju bude jot pislja hubnyx i zadnjyx pryholosnyx.

¹ Naspravdji tam ctcosj blyzjke do b, ale nym ne je. Tomu hluxe bude f. Ale aby ne bulo plutanyny z bva, jakctco take je, to mogna zalycaty h.

             dg    tc    tcc
u, ú, o, ó   dz    ts    tss      // zadnji holosni

Pisljamova

Otge 만화 to je manbva abo manhva, a pysjmo 한글 — hanqul. Monocyrynnym cryftom, aby zjbihav sja z Josevkoju, dlja dekotryx azijsjkyx pysemnostjiv je Sarasa Qotsýk. No i varto pamjataty, ge mova dosji rozvyvaje sja i maje tcymalo hovirok.